In het voorjaar van 2016 trokken we met de toenmalige studiegroep MKE 1 van Fontys Hogeschool voor de Kunsten de Tilburgse wijk Jeruzalem in om innovatieve, kunsteducatieve interventies in de wijk te ontwikkelen, in participatie met de bewoners. Jeruzalem is een naoorlogse wijk (bijna een dorpje buiten Tilburg) waarin destijds werd geëxperimenteerd met een nieuwe methode van bouwen: het zogeheten Aireysysteem, een betonnen prefab bouwwijze. De maximale houdbaarheidsduur van de wijk was ongeveer 25 jaar. Een eerste renovatie werd in de jaren ’80 uitgevoerd. Echter niet afdoende, waardoor de wijk begin deze eeuw sterk in verval raakte en in 2007 in een onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek als de “armste wijk van Noord-Brabant” werd genoemd. Inmiddels wordt Jeruzalem getransformeerd tot hippe stadswijk, deels door de huizen nogmaals te renoveren, deels door nieuwbouw.
Met zes bewoners uit Jeruzalem, vrijwel allen ‘van het eerste uur’, stelde ik een verhalenroute samen, waarin zij de 66-jarige geschiedenis van hun buurt toelichtten met persoonlijke verhalen. Het was een welbewuste keuze van de bewoners om dit via nieuwe media te doen. Er is sinds de eerste bewoners in Jeruzalem gingen wonen (1 juli 1949) veel veranderd in de buurt. De stille getuigen hiervan zijn een aantal bomen. De kleine boompjes van weleer tronen inmiddels hoog boven de huizen uit. Als die bomen eens konden spreken … Je kunt de verhalen lezen in bijgaand document.
De tien verhalen heb ik als reeks geplaatst op de website Het Geheugen van Tilburg (Stadsmuseum Tilburg / Regionaal Archief Tilburg), onder de titel ‘Verhalen uit Jeruzalem - Als bomen konden spreken’. Hier kon ik de trefwoorden van de verhalen (fabriek, kerk, school, verenigingsleven, middenstand, e.d.) weer relateren aan andere verhalen op deze website. Ook werden ze gepubliceerd als de wandelroute ‘Als bomen konden spreken’ op de website Tilburg op de Kaart (inmiddels niet meer online). En in juni 2016 hingen een maand lang bordjes met QR-codes in de wijk op de locatie van de wandelroute, zodat oude, nieuwe en toekomstige inwoners van Jeruzalem alle verhalen over de geschiedenis van de buurt konden lezen. Het project kreeg in diverse media (kranten, radio) positieve aandacht.
FONTYS MKE VERHALENROUTE
In mei 2017 verzorgde ik voor de huidige studiegroep MKE 1 een workshop 'Verhalenroute maken met behulp van QR-codes'. Onderdeel van deze workshop was om in een uur tijd (goede voorbereiding is daarbij uiteraard het halve werk) een verhalenroute in elkaar te zetten, in dit geval een verhalenroute door gebouw en/of Muzentuin van Fontys Hogeschool voor de Kunsten zelf, welke de daaropvolgende maand in te zetten zou zijn bij open dagen, graduation shows, e.d. Het webframe van de digitale verhalenroute had ik de week daarvoor gebouwd in Weebly (maar kan ook heel goed in WordPress of vergelijkbaar format). Het ging mij er daarbij in eerste instantie om aan de deelnemers te laten zien dat je binnen korte tijd (uiteraard met gebruik van de juiste digitale middelen) een dergelijke verhalenroute kunt opzetten, bijvoorbeeld (en hopelijk) toepasbaar binnen het onderwijs (een lesuur), zoals een verhalenroute bij kunst in de openbare ruimte, architectuur in de omgeving van de school, e.d. En het leek mij leuk de oefening ook nog een functionele toepassing te geven. De verhalen / impressies bleken inderdaad in drie kwartier te kunnen worden geschreven en een uur later stonden ze online. De kant-en-klare QR-bordjes zijn diezelfde dag bij de opleiding aangeleverd voor nadere inzet.
ZEEUWSE ANKERS
Ook in mijn werk bij Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland werkte ik met QR-codes. Ik was in de jaren 2010-2017 coördinator van het samenwerkingsverband Zeeuwse Ankers, om erfgoed en landschap in Zeeland op integrale wijze te ontdekken en beleven. Zeeuwse Ankers zijn verhalen die verbinden. Je vindt ze op de website, waar ze onderling weer zijn gerelateerd aan andere verhalen. Je vindt ze als ankerschildje op allerlei plekken in het landschap, in dorpen en steden en in musea bij objecten. Scan je de QR-code op dat ankerschildje, dan krijg je op locatie een verhaal of video over die plek, of over een persoon, voorwerp of document m.b.t. die locatie op je smartphone en ook die zijn weer gerelateerd aan vergelijkbare verhalen uit een ander tijdlaag of uit de omgeving. Middels een overzichtskaart, waarop alle ankerschildjes staan vermeld, kun je je eigen route langs de ankerschildjes samenstellen.
Er zijn echter ook locaties waarbij niet één verhaal te vertellen is, maar de geschiedenis als het ware in tijdlagen ligt opgestapeld. Deze plekken worden ankerplaatsen genoemd. Hier staat een moderne uitvoering van de klapbank. Dergelijke banken stonden vroeger op centrale plaatsen in Zeeuwse dorpen en steden en daar werd ‘geklapt’ (gekletst). Zo vertelden de mensen elkaar verhalen over zichzelf, over gebeurtenissen in het dorp of over het nieuws van de dag. Bij deze nieuwe klapbanken worden ook verhalen verteld, die klinken vanuit luidsprekers in de rugleuning en te activeren vanuit een startknop. Binnenkort wordt de vijfde ankerplaats opgeleverd en zo zullen er in totaal tien komen. Met een tour langs deze ankerplaatsen beleef je als het ware de Culturele Biografie van Zeeland.